Felix Meritis Observatorium (NL)

 

OBSERVATORIUM

 

Felix Meritis Observatorium, Achtergrond

Felix Meritis Observatorium, Gebouwen

Felix Meritis Observatorium, Citaten

Felix Meritis Over Joseph Semah

Bovenop het dak van Felix Meritis bevindt zich het oudste nog bestaande astronomisch Observatorium in Nederland, ontworpen voor wetenschappelijke sterrenkundige en meteorologische waarnemingen. In Nederland, maar ook elders in West-Europa zijn  nauwelijks vergelijkbare observatoria te vinden.

ster2
Observatorium van Felix Meritis (ca. 1807)

In 1786 werd in Amsterdam een architectonische prijsvraag uitgeschreven voor het ontwerp van een gebouw voor het genootschap Felix Meritis. Omdat de wetenschappelijke mode voorschreef dat een tempel voor de wetenschappen bekroond zou worden met een verwijzing naar de Schepper van het universum, was een klein - welhaast symbolisch - astronomisch Observatorium opgenomen in het plan van eisen.

Achtergevel_tekening_architect_Jacob Otten Husly
Achtergevel architect Jacob Otten Husly

Het astronomisch Observatorium bestaat uit drie lagen: een ruimte voor sterrenkundige observaties in de zuidelijke meridiaan, met daarbij een berging voor instrumenten; en een ruimte gereserveerd voor observaties in de wintermaanden, als het te koud was om op het erboven gelegen platform te verkeren. Ten derde een ovaal waarnemingsplatform 'van 40 bij 80 voeten', waar men de omgeving kon observeren. Of om met een tijdgenoot te spreken: "Hier heeft men een schoon en onbelemmerd uitzicht over de gelegenheid der geheele Stad, en kan derzelver uitsteekende en hoofdgebouwen, alle in eens bescheidelijk overzien, gelijk men ook verscheiden dorpen in Waterland, als ook de Duinen en Groote Kerk van Haarlem, zeer gemakkelijk, met het blote oog, ontdekken kan".

Een andere, beroemde, bezoeker aan het Observatorium was de filosoof Schopenhauer die volgens de overlevering van het uitzicht genoot. Zowel van het uitzicht 'naar boven' op de hemellichamen, als van het uitzicht beneden; op de miniscuul lijkende stad en mens.

De kunstinstallatie Amsterdam of Above - Amsterdam of Below kijkt uit over de stad en mijmert over de grootheid van de stad en de wereld en de kleinheid van de mens, net als de Felixianen 225 jaar geleden. Op een speciaal ontworpen vloer staan hier sterrenkijkers, niet zoals vroeger gericht op de sterrenhemel, maar op citaten aangebracht op markante gebouwen door de hele stad, die alleen zichtbaar zijn vanaf het Observatorium.

sterrenkijker 1
Werktekening: Joseph Semah

Zo beleef je op deze voormalige meridiaan heden, verleden, diepte- en hoogtepunten uit de geschiedenis van onze metropool. Een ideeëngeschiedenis van citaten uit de Amsterdamse en internationale canon.